Coraz więcej Polaków ma za sobą okresy pracy w różnych krajach Unii Europejskiej i nie tylko. Dla osób zbliżających się do wieku emerytalnego, które pracowały w kilku państwach, pojawia się pytanie: jak uzyskać emeryturę z tych wszystkich miejsc? W tym artykule wyjaśniamy najważniejsze aspekty emerytur międzynarodowych, procedury ich uzyskiwania oraz najczęstsze problemy, na jakie napotykają wnioskujący.

Podstawy prawne emerytur międzynarodowych

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej opiera się na kilku kluczowych aktach prawnych:

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 - podstawowy akt prawny regulujący koordynację systemów zabezpieczenia społecznego w UE;
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 - określające szczegółowe zasady wykonania Rozporządzenia 883/2004;
• Dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym - umowy zawarte między Polską a państwami spoza UE (np. USA, Kanada, Australia).

Najważniejszą zasadą wynikającą z tych przepisów jest sumowanie okresów ubezpieczenia. Oznacza to, że okresy pracy w różnych krajach UE są uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury, chociaż same świadczenia są wypłacane oddzielnie przez każde państwo.

Kto ma prawo do emerytury z kilku krajów?

Prawo do emerytury z kilku państw przysługuje osobom, które:

• Pracowały i opłacały składki na ubezpieczenie społeczne w co najmniej dwóch państwach członkowskich UE/EFTA lub w państwach, z którymi Polska zawarła umowy o zabezpieczeniu społecznym;
• Osiągnęły wiek emerytalny zgodnie z przepisami poszczególnych państw (który może się różnić w zależności od kraju);
• Spełniają minimalne okresy ubezpieczenia wymagane w poszczególnych państwach do nabycia prawa do emerytury.

Warto podkreślić, że w niektórych przypadkach osoba może mieć prawo do emerytury z danego kraju nawet jeśli nie spełnia minimalnego okresu ubezpieczenia wymaganego w tym państwie. Jest to możliwe dzięki wspomnianej wcześniej zasadzie sumowania okresów ubezpieczenia.

Przykład: Jeśli do uzyskania emerytury w Niemczech wymagane jest minimum 5 lat ubezpieczenia, a dana osoba pracowała tam tylko 3 lata, ale dodatkowo ma 25 lat ubezpieczenia w Polsce, to okresy te są sumowane (3 + 25 = 28 lat) i osoba ta spełnia warunek minimalnego okresu ubezpieczenia w Niemczech.

Jak złożyć wniosek o emeryturę międzynarodową?

Procedura ubiegania się o emerytury z kilku państw została znacznie uproszczona. Obecnie wystarczy złożyć jeden wniosek w kraju zamieszkania lub w kraju, w którym wnioskodawca był ostatnio ubezpieczony. Instytucja, która przyjmie wniosek, przekaże go do odpowiednich instytucji w innych państwach.

W Polsce wnioski o emerytury międzynarodowe składa się w oddziale ZUS właściwym ze względu na miejsce zamieszkania. Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku to:

• Formularz wniosku o emeryturę (druk ZUS EMP);
• Informacja o okresach ubezpieczenia/zamieszkania w państwach UE/EFTA (druk ZUS E-207 PL);
• Dokumenty potwierdzające okresy zatrudnienia i ubezpieczenia za granicą (np. umowy o pracę, zaświadczenia od pracodawców, dokumenty z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych);
• Dokumentacja dotycząca okresów ubezpieczenia w Polsce;
• Dokumenty tożsamości i inne dokumenty wymagane przy standardowym wniosku emerytalnym.

Terminy rozpatrywania wniosków

Proces przyznawania emerytur międzynarodowych jest znacznie dłuższy niż w przypadku emerytur krajowych. ZUS powinien rozpatrzyć wniosek w ciągu 60 dni od skompletowania dokumentacji, ale cała procedura, włącznie z wymianą informacji między instytucjami z różnych krajów, może trwać nawet kilkanaście miesięcy.

W trakcie oczekiwania na decyzję z innych państw, ZUS może przyznać świadczenie tymczasowe, tzw. zaliczkę na poczet emerytury (jeśli spełnione są warunki do uzyskania polskiej emerytury).

Jak obliczane są emerytury międzynarodowe?

Każde państwo oblicza wysokość emerytury według własnych przepisów, uwzględniając wyłącznie okresy ubezpieczenia przebyte w tym państwie. Jest to tzw. emerytura proporcjonalna lub cząstkowa.

Metody obliczania emerytury

Instytucje ubezpieczeniowe zazwyczaj dokonują dwóch obliczeń:

1. Emerytura krajowa - obliczona wyłącznie na podstawie okresów ubezpieczenia przebytych w danym państwie, zgodnie z jego przepisami;
2. Emerytura teoretyczna i proporcjonalna - najpierw oblicza się teoretyczną kwotę emerytury, jaka przysługiwałaby, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia zostały przebyte w danym państwie, a następnie oblicza się emeryturę proporcjonalną, stanowiącą część emerytury teoretycznej odpowiadającą stosunkowi okresów ubezpieczenia przebytych w danym państwie do sumy wszystkich okresów ubezpieczenia.

Wnioskodawcy przyznaje się wyższą z tych dwóch kwot.

Przykład obliczania emerytury międzynarodowej

Pan Marek przepracował 25 lat w Polsce i 15 lat w Niemczech. Po osiągnięciu wieku emerytalnego złożył wniosek o emeryturę:

- Polska instytucja oblicza emeryturę za 25 lat pracy w Polsce. Teoretyczna emerytura za 40 lat (25+15) wyniosłaby 3000 zł, zatem emerytura proporcjonalna to 25/40 × 3000 zł = 1875 zł.

- Niemiecka instytucja oblicza emeryturę za 15 lat pracy w Niemczech. Teoretyczna emerytura za 40 lat (25+15) wyniosłaby 1500 euro, zatem emerytura proporcjonalna to 15/40 × 1500 euro = 562,50 euro.

Pan Marek będzie otrzymywał dwa oddzielne świadczenia: 1875 zł z Polski i 562,50 euro z Niemiec.

Najczęstsze problemy i wyzwania

Różnice w systemach emerytalnych

Systemy emerytalne w różnych krajach mogą się znacznie różnić, co może prowadzić do szeregu wyzwań:

• Różne wieku emerytalne - w niektórych krajach możesz nabyć prawo do emerytury wcześniej niż w innych;
• Różne zasady obliczania świadczeń - niektóre państwa bazują na ostatnich latach zatrudnienia, inne na całym okresie ubezpieczenia;
• Różne warunki nabywania praw do emerytury - np. minimalne okresy ubezpieczenia.

Dokumentowanie okresów zatrudnienia

Jednym z największych wyzwań jest udokumentowanie okresów pracy za granicą, szczególnie jeśli miały one miejsce wiele lat temu. Problemy mogą obejmować:

• Brak dokumentów potwierdzających zatrudnienie (np. z powodu likwidacji pracodawcy);
• Trudności w uzyskaniu dokumentów od zagranicznych pracodawców;
• Rozbieżności w danych osobowych w różnych dokumentach.

Opóźnienia w komunikacji między instytucjami

Wymiana informacji między instytucjami zabezpieczenia społecznego z różnych krajów bywa czasochłonna, co może znacznie wydłużyć proces przyznawania świadczeń.

Porady dla osób ubiegających się o emerytury międzynarodowe

• Zacznij wcześnie - ze względu na długi czas rozpatrywania wniosków, rozpocznij proces co najmniej 6 miesięcy przed planowanym przejściem na emeryturę;
• Zbieraj dokumentację na bieżąco - gromadź dokumenty potwierdzające zatrudnienie i ubezpieczenie za granicą już w trakcie pracy;
• Skorzystaj z pomocy profesjonalistów - doradcy emerytalni (jak nasza firma Sialcon) mogą znacznie ułatwić cały proces;
• Utrzymuj kontakt z instytucjami - regularnie pytaj o status swojej sprawy;
• Zapoznaj się z przepisami emerytalnymi krajów, w których pracowałeś - pozwoli to lepiej zrozumieć proces i przewidzieć potencjalne problemy.

Podsumowanie

Uzyskanie emerytury z kilku krajów może być skomplikowanym procesem, ale przy odpowiednim przygotowaniu i wsparciu profesjonalistów, można skutecznie przejść przez całą procedurę. Kluczowe jest wczesne rozpoczęcie przygotowań, zgromadzenie odpowiedniej dokumentacji oraz zrozumienie podstawowych zasad funkcjonowania systemów emerytalnych w krajach, w których się pracowało.

W Sialcon specjalizujemy się w doradztwie w zakresie emerytur międzynarodowych. Nasi eksperci pomogą Ci przejść przez cały proces, od zgromadzenia dokumentacji po złożenie wniosku i monitorowanie jego przebiegu. Zapraszamy do kontaktu w celu umówienia konsultacji.